آسیب شناسی نظام سلامت در ایران

در این مطلب، آسیب شناسی نظام سلامت در جمهوری اسلامی ایران، به نحو اجمالی ارائه شده است.

به طور کلی مسائل و آسیب­‌های نظام سلامت را می‌توان در دو دسته‌­ی کلّی قرار داد:

1. مسائل مرتبط با سلامت و بیماری
2. مسائل مرتبط با ساختار و اداره‌­ی نظام سلامت

مسائل مرتبط با سلامت و بیماری

سلامت و بیماری دو واژه و مفهوم تعیین­‌کننده در نظام سلامت هستند. مسائل مرتبط با سلامت و بیماری، از تعریف این دو واژه شروع شده و تا علل و گستره‌­ی بیماری­ها و نحوه­­‌ی حفظ و ارتقاء سلامت در فرد، خانواده و جامعه ادامه دارد.

برخی از مهمترین مسائل فعلی مرتبط با سلامت و بیماری:

1. بیماری­های واگیردار:

بیماری های واگیردار، پس از آنکه چند دهه جزو عوامل کم­‌خطر، کم­‌حاشیه و کوتاه مدت به حساب می‌آمدند، در حال حاضر تبدیل به یکی از دغدغه­‌های اصلی، پرچالش­ و پر آسیب نظام سلامت شده­‌اند. برای نمونه، شیوع ویروس کرونا، بیش از دو سال است که چالش­‌هایی در سطوح مختلف از جمله آسیب به جان و سلامتی مردم و کادر درمان و تحمیل هزینه‌­های سنگین به نظام سلامت، ایجاد کرده است.
گسترش ویروس کرونا و غافلگیری نظام سلامت در برابر آن، نشانگر آنست که نظام سلامت، «درمان‌­محور» بوده و در این بین نیز بر بیماری­های غیرواگیردار تمرکز داشته است.

2. بیماری های غیر واگیر

بر طبق آمارهای موجود، بیماری های غیرواگیر (مانند سرطان، دیابت، سکته­‌ها و…) که بعنوان بیماری های مزمن نیز شناخته می‌شوند بیش از هفتاد درصد از مرگ و ناتوانی‌­ها را در دنیای امروز موجب می‌شوند.

3. حوادث

حوادث، شامل حوادث طبیعی مانند زلزله و سیل و حوادث دیگر از جمله تصادفات و ریزش ساختمان­ها، نیز جزو عواملی آسیب زننده به سلامت و جان افراد و جامعه هستند.

مسائل مرتبط با ساختار و اداره­‌ی نظام سلامت

به نظر بخش قابل توجهی از آسیب­‌های نظام سلامت حتی در حوزه سلامت و بیماری نیز مرتبط با نواقص مدیریتی و ساختاری نظام سلامت است؛ چرا که نحوه­‌ی جهت­‌گیری، سازماندهی، تخصیص بودجه، توزیع خدمات و غیره، هم بر مردم و بیماران و هم بر فعالان ارائه دهنده خدمات سلامت اثرات مستقیم و غیر مستقیم می‌گذارد. بر همین اساس برخی از مهمترین مسائل فعلی در این بخش، این موارد هستند:

1. درمان محور بودن نظام سلامت
2. مشارکت بسیار پایین مردم در تصمیم سازی، تصمیم گیری و اجرای برنامه های نظام سلامت
3. مشکل در دسترسی اقتصادی و مسافتی برخی از اقشار مردم به خدمات مختلف نظام سلامت
4. عدم هماهنگی مناسب بین بخش­های دولتی و غیر دولتی
5. مشکل تدارک و تهیه برخی از داروها، تجهیزات و ملزومات پزشکی از خارج از کشور
6. ضعف در دانش، جامع نگری و مهارت‌های موردنیازِ دانش آموختگان شاخه های مختلف حوزه سلامت
7. ضعف نظام سلامت در آینده نگری بصورت جامع و فعال
8. ضعف و کافی نبودن اطلاعات و تحقیقات کاربردی، جهت بهبود سیاست‌گذاری‌­ها و برنامه ریزی‌­ها
9. ضعف در رویکرد و مطالعات بنیادی پیرامون طراحی نظام سلامت مطابق با شرایط و نیازهای بومی