پاورقی‌ها

[۱] هرم مازلو یک نظریه انگیزشی در علم روانشناسی است. هرم مازلو، که به آن نظریه انگیزشی مازلو نیز گفته می‌شود، شامل پنج سطح از نیازهای انسانی است. در هر سطح، نیازهای خاصی وجود دارند که به فرد امکان احساس رضایت درونی را می‌دهند.

[۲] سوره مبارکه جاثیه، آیه ۲۳

[۳] پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرمایند: «انسان بر راه و روش دوست و همنشین، خو می‌گیرد.» کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، مترجم صادق حسن‌زاده، قم، ‌صلوات، ۱۳۸۳ش، چاپ اول، ج۲، ص۳۷۵.

[۴] در این بخش، نظریه اجتماعیِ حاکم بر «زیست‌شهرنوین مولّد» مورد بحث واقع شده است. البته پیش‌نیاز آن شناخت صورت‌های مختلف جوامع و سپس تحلیل آنهاست تا در نهایت صورت شایسته، انتخاب شده و طراحی اجتماعی، متناسب با آن انجام گیرد.

[۵] انسان، منفعت‌گرا و سوداگر است و نظم طبیعی این انسان‌ها تنها در سایه ترس او از قدرت قاهره ممکن است… لذا یگانه راه پرهیز از این جنگ همه با همه که در آن زندگی انسان در اوج تنهایی، تهی‌دستی و تلخی توحش و کوتاهی عمر است، این است که انسان‌ها از راه قرارداد، همه قدرت و نیروی خود را به یک انسان یا مجمعی از انسان‌ها (حاکمیت) واگذار کنند. (کالینکوس، ۱۳۹۴، ص ۴۴)

[۶] توماس هابْز (به انگلیسی: Thomas Hobbes) (یا تامس هابز) یکی از فیلسوفان سیاسی انگلستان و آغازگر به‌کارگیری عقلانیت و استدلال در اندیشه‌های سیاسی و انسان‌شناسی بود. او در ۵ آوریل ۱۵۸۸ در انگلستان زاده شد

[۷] تکامل نهادها و ایدئولوژی‌های اقتصادی هانت ص ۴۰

[۸] آدام اسمیت (۵ ژوئن ۱۷۲۳ – ۱۷ ژوئیه ۱۷۹۰) فیلسوف اخلاق گرای اسکاتلندی در دوران روشنگری اسکاتلند است که از او به عنوان پیش‌گام در اقتصاد سیاسی و «پدر علم اقتصاد مدرن» یاد می‌شود. وی همچنین از نظریه‌پردازان اصلی نظام سرمایه‌داری مدرن به‌شمار می‌رود. اسمیت ایده‌های خود در زمینه اقتصاد را در کتاب ثروت ملل به تفصیل شرح داده‌است. این نخستین کتاب مدرن علم اقتصاد محسوب می‌شود.

[۹] برنارد مندویل، یا برنارد د مندویل (‎/ˈmændəvɪl/‎؛ ۱۶۷۰ نوامبر ۱۵–۲۱ ژانویه ۱۷۳۳)، یک فیلسوف انگلیسی-هلندی، اقتصاددان سیاسی و یک طنز نویس بود. او در روتردام هلند متولد شد اما بیشتر عمرش را در انگلیس گذراند و در اکثر آثارش از زبان انگلیسی استفاده کرد. او با داستان افسانه زنبورها معروف شد.

[۱۰] افسانه زنبورها: رذایل خصوصی، منافع عمومی (به انگلیسی: The Fable of The Bees: or, Private Vices, Publick Benefits)، (محصول ۱۷۱۴) کتاب فیلسوف اجتماعیِ انگلیسی-هلندی برنارد ماندویل است. این کتاب متشکل از شعر طنز آمیز کندوی شاکی: یا، Knaves turn’d Honest است که اولین بار بدون ذکر منبع در سال ۱۷۰۵ منتشرشد. بحثی در خصوص نثر در شعر، به نام «سخنان»؛ و مقاله‌ای که تحقیق و پژوهش درباره منشأ فضیلت‌اخلاقی محسوب می‌شد. در سال ۱۷۲۳ چاپ دوم آن همراه با دو مقاله جدید منتشرشد. ماندویل در داستان کندوی شاکی، جامعه زنبورهای عسل را به تصویر می‌کشد که تا زمانی که زنبورهای عسل بخواهند با صداقت و فضیلت زندگی کنند، کندویشان رونق دارد. زمانی که آنها از از تمایلشان برای کسب نفع شخصی صرف نظر می‌کنند، اقتصاد کندوی آنها فرو می‌پاشد و به زندگی ساده و «شرافتمندانه» در حفره درخت ادامه می‌دهند. اشاره ماندویل – به اینکه رذایل‌شخصی، منافع جمعی را خلق می‌کند – در واکنش عموم به این اثر، به‌ویژه پس از چاپ آن در سال ۱۷۲۳، جنجالی به پا کرد.

[۱۱] در اقتصاد و نظریه لیبرالیسم اقتصادی (بازار آزاد) دست نامرئی به انگلیسی: Invisible hand هماهنگ‌کننده منافع شخصی و منافع اجتماعی است. این اصطلاح را نخستین بار آدام اسمیت به کار برد. در نظر او، دست نامرئی در جامعه‌ای دارای بیشترین کارایی خواهد بود که از شرایط رقابت کامل برخوردار باشد. دست نامرئی واژه‌ای است که آدام اسمیت برای توصیف مزایای اجتماعی ناخواسته ناشی از اقدامات فردی استفاده کرد. این عبارت توسط اسمیت با توجه به توزیع درآمد (۱۷۵۹) و تولید (۱۷۷۶) بکار گرفته شد. خود این عبارت فقط سه بار در نوشته‌های اسمیت استفاده شده‌است، اما این مفهوم را به خود اختصاص داد که تلاش افراد برای حداکثر کردن منافع خود اغلب ممکن است بیشتر به جامعه نفع برساند تا زمانی که مستقیماً تلاش می‌کنند تا به جامعه نفعی برسانند.

[۱۲] کالینکوس ۱۳۷۴، ص ۴۳-۴۴

[۱۳] عصرِ روشنگری یا عصرِ روشن‌اندیشی جنبشی فکری و فلسفی در تاریخ فلسفه غرب بود که از میانه‌های سده هفدهم ابتدا در انگلستان و سپس در فرانسه، آغاز شد و تا پایان سده هجدهم ادامه داشت. این جنبش انقلاب‌های عظیمی را در دانش و فلسفه به وجود آورد که در نهایت باعث از میان‌رفتن کامل جهان‌بینی قرون وسطایی شد. اهداف اصلی متفکران روشنگری، آزادی، پیشرفت، دلیل، مدارا، و پایان دادن به سوء استفاده از کلیسا (منظور دین) و دولت بود. در فرانسه، اساس آموزه‌های روشن‌فکری، آزادی فردی و مدارای مذهبی، در تقابل با پادشاهی مطلقه و تعصبات ثابت کلیسای کاتولیک روم بود. روشنگری با افزایش تجربه‌گرایی، دقت علمی و تقلیل‌گرایی، همراه با افزایش بازجویی از دین مشخص شده بود. دیدرو، ولتر، روسو، مونتسکیو، کانت و دو ساد از فیلسوفان عصر روشنگری‌اند.

[۱۴] نظام ارباب–رعیتی یا فئودالیسم که تیول‌داری، حکومت ملوک الطوایفی و خان‌خانی نیز نامیده می‌شود نظامی اجتماعی-اقتصادی است که در نتیجه فروپاشی جامعه متکی بر برده‌داری به وجود آمده و با وجود تنوع راه‌های رسیدن بدان، تقریباً در کلیه سرزمین‌های جهان، البته در هر جا با ویژگی‌های مشخص خود، وجود داشته‌است. در اروپای غربی این نظام از قرن ۵ تا قرون ۱۷ و ۱۸ میلادی و در روسیه و شرق اروپا از قرن نهم تا نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی را در بر می‌گرفت.

[۱۵] رقابت در علم اقتصاد بین فروشندگان در تلاش برای دستیابی به اهدافی چون سود فزاینده، سهم بازار، و حجم فروش از طریق تغییر دادن عناصر ترکیب بازاریابی انجام می‌گیرد: قیمت، کیفیت محصول، توزیع و تبلیغ. آدام اسمیت در ثروت ملل رقابت را تخصیص منابع تولیدی به باارزش‌ترین کاربردهای آن‌ها تعریف می‌کند.

[۱۶] آل عمران: ۱۶۴

[۱۷] آیت الله العظمی خامنه‌ای، بیانات در دیدار کارگزاران نظام، ۰۶/۰۲/۱۳۷۶

[۱۸] آیت الله العظمی خامنه‌ای، بیانات در دیدار فرماندهان لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله (ص)، ۲۰/۰۳/۱۳۷۵

[۱۹] بحارالأنوار ج ۱۶ ص ۹۵ باب ۶

[۲۰] محمدعلی بیدآبادی مشهور به شاه‌آبادی (۱۲۵۴ ـ ۱۳۲۸ش) عارف و فقیه شیعی. وی از اساتید اخلاق و عرفان در حوزه علمیه قم و تهران بود. مشهورترین شاگرد وی امام خمینی است. او در اعتراض به حرکت‌های رضاخان ۱۵ ماه در حرم عبدالعظیم حسنی تحصن کرد. مدفن او در حرم عبدالعظیم حسنی قرار دارد.

[۲۱] «شیخ طوسى» گویند: مفسرین خاصه و عامه روایت کنند که این آیات درباره على و فاطمه و حسن و حسین علیهم‌السلام نازل گردیده زیرا آنان مسکین و یتیم و اسیر را در سه شب با افطار خود سیر کردند و خود گرسنه ماندند و خداوند با این آیات آن‌ها را ستایش فرمود و این سوره را به خاطر آن‌ها نازل گردانید.

[۲۲] آنارشیسم یا اقتدارگریزی به زبان انگلیسی: anarchism، یک فلسفه و جنبش سیاسی است که نسبت به انحصارطلبی در قدرت ضدیت دارد و همهٔ شکل‌های اجبار و سلسله مراتب را رد می‌کند. آنارشیسم خواستار از بین بردن قدرت رهبری است و به نظر آن تمامی دولت‌های تک حزبی نامطلوب، غیرضروری و مضر هستند.

[۲۳] لِو نیکلایِویچ تولستوی (۹ سپتامبر ۱۸۲۸ – ۲۰ نوامبر ۱۹۱۰) فیلسوف، عارف و نویسنده روس بود که او را از بزرگترین رمان‌نویسان جهان می‌دانند. او بارها نامزد دریافت جایزه نوبل ادبیات و جایزه صلح نوبل شد ولی هرگز به آنها دست نیافت.

[۲۴] مهانداس کارامچاند گاندی (به انگلیسی:  Mohandas Karamchand Gandhi زاده ۲ اکتبر ۱۸۶۹/ ۱۰ مهر ۱۲۴۸ خورشیدی – درگذشته ژانویه ۱۹۴۸/ ۹ بهمن ۱۳۲۷خورشیدی) رهبر سیاسی و معنوی هندی‌ها بود که ملت هند را در راه آزادی از استعمار امپراتوری بریتانیا رهبری کرد.