بحران آب؛ از قناتهای فراموش‌شده تا ادعای منجی‌گری اسرائیل
مقدمه: ایران و چالش بحران آب
ایران امروز در یکی از سخت‌ترین مقاطع تاریخی خود از نظر منابع طبیعی ایستاده است. بحران آب به مسئله‌ای حیاتی و سرنوشت‌ساز بدل شده که نه‌تنها کشاورزی و امنیت غذایی کشور را تهدید میکند، بلکه پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی در پی دارد. کاهش بارش‌ها، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و مدیریت نادرست، همگی دست به دست هم داده‌اند تا ایران در معرض خشکسالی‌های ویرانگر قرار گیرد. اما در دل این بحران، پرسشی مهم مطرح می‌شود: چه عواملی ما را به این نقطه رسانده و آیا راه‌حل‌ها باید از بیرون مرزها جست‌وجو شوند یا در بازگشت به دانش و تجربه بومی خودمان؟
قنات‌ها؛ نظامی هوشمند در دل تاریخ
تا چند دهه پیش، ایران با نظامی شگفت‌انگیز به نام قنات، نیاز آبی خود را مدیریت می‌کرد. قنات‌ها شاهکار مهندسی ایرانی بودند؛ شبکه‌ای هوشمندانه که بدون آسیب به طبیعت، آب زیرزمینی را به سطح می‌آورد و امکان کشاورزی پایدار را فراهم می‌ساخت. این سیستم نه‌تنها دوستدار محیط زیست بود، بلکه به‌گونه‌ای طراحی شده بود که تعادل منابع آبی حفظ شود و هیچ‌گاه منجر به فرونشست یا خشکیدگی شدید نشود.
اما حدود ۶۵ سال پیش، با مشاوره‌هایی مشکوک، مسیر دیگری پیش پای ایران گذاشته شد. پیشنهاد شد که قنات‌ها بسته و به‌جای آن‌ها چاه‌های عمیق حفر شود. نتیجه این تغییر رویکرد، چیزی جز فروپاشی تدریجی نظام پایدار قنات‌ها و آغاز روندی شتاب‌زده از نابودی منابع آبی نبود. امروز یکی از ریشه‌های اصلی بحران آب در ایران همین تغییر تاریخی است.
اسرائیل و روایت مشاوره‌های مشکوک
در اسناد و روایت‌های تاریخی آمده است که مقامات وقت اسرائیل، از جمله موشه دایان، وزیر کشاورزی وقت، در این تغییر نقش داشتند. چنین مداخلاتی نه‌تنها باعث تغییر الگوی سنتی و بومی ایران شد، بلکه زمینه را برای بحران‌های بعدی فراهم کرد. امروز وقتی به فرونشست دشت‌ها، نابودی سفره‌های زیرزمینی و خشک شدن تالاب‌ها نگاه می‌کنیم، ردپای همان تصمیم‌های دهه‌ها قبل را می‌بینیم.
اینجاست که پرسش جدی شکل می‌گیرد: رژیمی که در گذشته نقشی در شکل‌گیری این بحران ایفا کرده، چگونه امروز مدعی است می‌تواند منجی ایران در مدیریت آب باشد؟
ادعای دوستی یا تناقض آشکار؟
در سال‌های اخیر، مقامات اسرائیلی بارها مدعی شده‌اند که حاضرند دانش و فناوری مدیریت آب خود را در اختیار مردم ایران قرار دهند. حتی نخست‌وزیر وقت، بنیامین نتانیاهو، با پیام‌هایی مستقیم خطاب به مردم ایران، چنین پیشنهادی را مطرح کرد. اما آیا این ادعا با واقعیت‌های میدانی و رفتارهای عملی همخوانی دارد؟
چگونه می‌توان به «دوستی» رژیمی اعتماد کرد که در بزنگاه‌های مختلف، مردم ایران را مستقیم هدف حملات خود قرار داده است؟ این تناقض آشکار میان ادعا و عمل، پرسشی اساسی درباره نیت واقعی چنین پیشنهادهایی برمی‌انگیزد.
تجربه شکست‌خورده مدیریت آب در اسرائیل
نگاهی به وضعیت منابع آبی در سرزمین‌های اشغالی نشان می‌دهد که ادعای موفقیت اسرائیل در مدیریت آب، بیش از آنکه حقیقتی علمی باشد، تبلیغاتی سیاسی است. مستندهای مختلف از جمله «مرگ دریای مرده» نشان داده‌اند که چگونه سیاست‌های نادرست و بهره‌برداری بی‌رویه، به نابودی یکی از مهم‌ترین پهنه‌های آبی منطقه انجامیده است.
بحرالمیت یا دریای مرده که زمانی منبعی حیاتی و نمادین بود، امروز در آستانه نابودی کامل است. افت سطح آب، حفره‌های فروچاله‌ای و بحران زیست‌محیطی پیرامون آن، گواهی روشن است بر ناکارآمدی همان نظامی که اسرائیل به‌عنوان «راه‌حل» به دیگران پیشنهاد می‌دهد.
به‌علاوه، دست‌اندازی مداوم اسرائیل به منابع آبی همسایگان، نمونه‌ای از رفتاری است که بسیاری از کارشناسان آن را «اکوفاشیسم» توصیف می‌کنند؛ بهره‌برداری زیاده‌خواهانه از محیط زیست به بهای آسیب به دیگران. چنین الگویی نه‌تنها برای خود اسرائیل بحران‌ساز بوده، بلکه منطقه را نیز به تنش‌های آبی کشانده است.
مستند مرگ دریای مرده، محصول شبکه ABC استرالیا
بحران آب در ایران؛ مسئولیت بومی و راه‌حل‌های پایدار
بدون شک، ایران امروز در میانه یک بحران آب جدی قرار دارد. اما پرسش این است: راه‌حل کجاست؟ تجربه نشان داده که تکیه بر نسخه‌های وارداتی و مشاوره‌های مشکوک، بیشتر به تعمیق بحران انجامیده است. در مقابل، بازگشت به ظرفیت‌های بومی، احیای قنات‌ها، مدیریت هوشمندانه مصرف و استفاده از فناوری‌های نوین در چارچوب بومی و ملی، می‌تواند مسیر پایدارتری برای آینده ترسیم کند.
بحران آب تنها یک مسئله فنی نیست؛ مسئله‌ای استراتژیک است که با امنیت ملی، توسعه پایدار و حتی هویت فرهنگی ایران گره خورده است. همان‌طور که قنات‌ها نماد پیوند ایرانیان با طبیعت بودند، آینده نیز نیازمند الگویی است که بر احترام به زمین و منابع طبیعی استوار باشد.
مستند مادرکشی
جمع‌بندی: منجی یا متهم؟
وقتی به گذشته و امروز نگاه می‌کنیم، تصویر روشن‌تر می‌شود. رژیمی که با مشاوره‌های مشکوک، بذر بحران را در ایران کاشت، و امروز خود با مشکلاتی چون نابودی بحرالمیت و بحران‌های زیست‌محیطی دست‌وپنجه نرم میکند، چگونه می‌تواند ناجی ایران معرفی شود؟
بحران آب در ایران، بیش از آنکه به نسخه‌های خارجی نیاز داشته باشد، نیازمند بازخوانی تجربه‌های بومی و اتکا به دانش درونی این سرزمین است. پرسش اصلی این است: آیا زمان آن نرسیده که به جای چشم‌دوختن به بیرون، دوباره به میراثی که هزاران سال ما را زنده نگه داشته بود بازگردیم؟
پادکست صوتی بحران آب در ایران
بدون دیدگاه