سلام. عوامل متعددی بر طراحی و جهت گیری و جانمایی شهر و آمایش سرزمین موثرند:
– ویژگی ها و عوامل کالبدی، فیزیکی، طبیعی، اقلیمی (جهت و میزان شیب زمین، دما، تابش آفتاب، باد، منظره، دسترسی به منابعی همچون آب، راههای دسترسی، زیرساختهای انرژی، مسائل زیست محیطی و …)
– تنظیم روابط اجتماعی
-معنا، نماد، هویت، تعلقات فرهنگی (به عنوان مثال نقش حرمهای اهل بیت علیهم السلام و امامزادگان در آمایش سرزمین در تاریخ ایران) و …
در سایر ادیان یک فضای یا یادمان ثابت نقش تذکر دهندگی و ایجاد هویت را ایفا می کرده است. به عنوان مثال چغازنبیل علاوه بر تامین فضا و کالبد برای مراسم عبادی و جمعی، با ساختار طبقاتی و ارتفاع خود نقش نمادین را نیز ایفا می کند. و یا اهرام مصر، برج ناقوس کلیسا، معابد شینتو، و یا آتشکده‌های ایران باستان (که این نقش نمادین را با نور آتش حتی در شب ایفا می کنند) اما در اسلام علاوه بر این قابلیت که بناهایی به صورت ویژه در نظر گرفته شده اند (فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ- نور ۳۶) ، از یک «جهت» مقدس نیز استفاده شده که در هر لحظه و هر مکان می تواند نسبت انسان را با ملکوت عالم یادآوری کند و احکام فقهی متناسب با خود را نیز به دنبال دارد. لذا توجه به جهت قبله در معماری و شهرسازی می تواند این قابلیت و ظرفیت عظیمی که در دین اسلام نهاده شده را فعال تر نماید. و البته استفاده از هر ظرفیتی به ویژه در امور نمادین و هویت ساز بایستی با ظرافت و به میزان متناسب و به دور از افراط و تفریط صورت پذیرد.